روش دلفی (Delphi Method) چیست؟ کاربرد، مثال و…

روش دلفی (Delphi method) از مهمترین و پرکاربردترین تکنیک‌هایی است که در زمینه جمع‌آوری نظرات و اطلاعات مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای تصمیم‌گیری‌های مهم در کسب‌وکار بسیار موثر است. در این روش از نظرات متخصصان حوزه مورد نظر به شکلی خاص استفاده می‌‌شود. در ادامه به معرفی این تکنیک می‌پردازیم.

چگونه تصمیم درست بگیریم؟!

در دنیای امروز با وجود حجم زیاد اطلاعات و گستردگی گزینه­‌های (Alternatives) مختلف برای انتخاب، گاهی دچار سردرگمی می­‌شویم که گزینه بهتر کدام است؟؟ فرض کنید قصد خرید خودرو را دارید و معیارهای میزان شتاب و قدرت موتور، قیمت، طراحی، برند و ایمنی برایتان اهمیت دارد.
با مراجعه به بازار و جستجو در اینترنت ناگهان با ده‌ها گزینه روبرو می‌­شوید و ذهن شما را برای انتخاب گزینه مناسب به شدت مشغول و تصمیم‌­گیری را مشکل می‌کند، حال تصور کنید اگر هدف بررسی 500 گزینه با 40 معیار و انتخاب مطلوب­‌ترین گزینه باشد آن وقت با پیچیدگی بیشتری در تصمیم­‌گیری مواجه خواهیم شد! بنابراین در این مقاله تصمیم داریم دانش شما را در این زمینه افزایش دهیم.

گام­‌های تصمیم­‌گیری (Decision Making) چیست؟

به طور معمول، به جهت تصمیم­‌گیری باید مراحلی را پشت سر گذاشت: شناسایی مساله، پیدا کردن راه حل‌های اجتماعی، ارزیابی گزینه‌ها، انتخاب مدل تصمیم گیری، اتخاذ تصمیم

انواع فرایندهای تصمیم­گیری

برای یادگیری روش دلفی بهتر است با فرایندهای تصمیم‌گیری آشنا شوید. فرایندهای تصمیم‌گیری متنوعی وجود دارند که ما به چند مورد آن اشاره می‌­کنیم.

• تصمیم­گیری سازمانی (Organizational Models of Decision Making):

تصمیم­‌گیری سازمانی در واقع فرایند شناسایی و حل مشکلات مربوط به سازمان است و در پاسخ به این سوال که آیا عملکرد سازمان راضی کننده است یا خیر؟ و یافتن علل کاستی و راه حل­‌های مربوطه و اتخاذ بهترین تصمیم جهت رفع آن­‌ها. در این فرایند مدیران با توجه به قدرت و نفوذ سازمانی خود تصمیمات را اتخاذ می­‌کنند. تصمیم­‌گیری سازمانی تحت تاثیر عواملی چون عوامل عقلایی مانند هزینه و زمان، عوامل روانشناختی از جمله تجربیات، ارزش­‌ها، عوامل فرهنگی، سیاسی، اندازه سازمان، ارتباطات سازمانی قرار می­‌گیرد. مدل رهيافت علمی مديريت، مدل كارنگی و مدل ظرف زباله (Garbage Can Model) از جمله فرایندهای تصمیم­گیری سازمانی است.

• تصمیم­گیری فردی:

در تصمیم­گیری فردی، برخلاف تصمیم­گیری سازمانی تصمیمات مدیر وابسته به فرد است و به عوامل سازمانی مرتبط نیست. الگوی منطقی- عقلائی(Rational Model) و مدل منطق گرائی محدود (عقلانیت محدود شده (Rationality Bounded) دو نمونه­‌ی این مدل­‌ها هستند.

موفقیت در کدام است، تصمیم‌گیری فردی یا گروهی؟

گرچه در اغلب سازمان­‌ها ما با هر دو نمونه تصمیم­‌گیری فردی و گروهی مواجه هستیم اما رشد و توسعه فناوری ارتباطات و تحولات فرهنگی از عواملی هستند که میزان مشارکت افراد در تشکیل تیم­‌ها و تصمیمات مشارکتی را افزایش داده است لذا بسیاری از تصمیمات در سازمان‌­ها به صورت کمیت‌ه­ای و مشترکی گرفته می­‌شود، حال سوال این است بهترین روش تصمیم­‌گیری گروهی چیست؟

مشهورترین تکنیک­های تصمیم­گیری گروهی (Group Decision Making): شیوه طوفان فکری (Brain Storming) و تکنیک دلفی (Delphi Method).

در مطالب قبلی به تکنیک طوفان فکری (Brain storming) پرداختیم که می‌توانید آن مطلب را نیز مطالعه فرمایید.

روش دلفی (Delphi Method) چیست؟

رند (RAND) روش دلفی را در دهه 1950 توسعه داد که در اصل تأثیر فناوری بر جنگ را پیش­‌بینی می‌­کرد. روش دلفی شامل گروهی از متخصصان می‌­شود که به طور ناشناس به پرسشنامه‌­ها پاسخ می‌­دهند و متعاقباً بازخوردهایی را به صورت بازنمایی آماری از “پاسخ گروه” دریافت می­‌کنند، پس از آن روند دوباره تکرار می‌­شود.

هدف کاهش دامنه پاسخ­‌ها و رسیدن به چیزی نزدیک به اجماع (Consensus) متخصص است. روش دلفی به طور گسترده‌­ای پذیرفته شده و امروزه نیز مورد استفاده قرار می­‌گیرد.

فرضیات روش دلفی:

• نتایج حاصل از قضاوت­‌های گروهی نسبت به قضاوت فردی از اعتبار و کیفیت بالاتری برخوردار است.
• تعامل افراد باعث اتفاق نظر قوی­تری می‌­شود و نسبت به قضاوت­‌های حاصل از استنتاج‌­های آماری اعتبار بیشتری دارد.
• روش دلفی یک روش ساخت­یافته (Structured) برای اتفاق­ نظر است.

ویژگی­‌های بارز تکنیک دلفی:

• ناشناس بودن (Anonymity) : مهمترین ویژگی آن گمنام بودن متخصصان (Experts) در فرایند پاسخگویی است. با توجه به خاصیت تاثیرپذیری نظرات در فرایند پاسخگویی گروهی به صورت حضوری، این روش به گونه‌­ای انجام می‌­شود که این اثر کاهش یابد.
• تکرار (Iteration): به منظور رسیدن به توافق این روش چندین دور تکرار می­‌شود.
• بازخورد (Feedback): نتایج دوره قبل در اختیار شرکت­ کنندگان قرار می‌گیرد و آن­‌ها نظرات خود را بر این اساس به‌­روزرسانی می­‌کنند.
• استفاده از متخصصین: پاسخ­‌دهندگان در روش دلفی افراد خبره و متخصص می­‌باشند.

روش دلفی فازی چیست؟

مسائل در دنیای واقعی از قطعیت کامل برخوردار نیستند و غالبا ابهاماتی در مورد یک پدیده وجود دارد. ریاضیات، نظریه مجموعه‌­های فازی را برای مقابله با این موضوع ارائه نمود. تلفیق روش دلفی و منطق فازی، تکنیک (Fuzzy Delphi Method)FDM را به وجود آورد.

مزیت این روش نسبت به روش دلفی سنتی این است که پاسخ­‌دهندگان با عبارات کلامی و توصیفی می‌­توانند نظر خود را بیان کنند همچنین همان­طور که ذکر شد می­‌توان ابهام را در اطلاعات به دست آمده مورد بررسی و پردازش قرار داد.

جدول زیر تبدیل عبارات زبانی به اعداد فازی را نشان می­‌دهد.

جدول زبانی و اعداد دلفی فازی (مارتینز و کانل، 2011)

عبارات زبانی	اعداد فازی مثلثی
خیلی کم	(0,0,0.25)
کم	(0,0.25,0.5)
متوسط	(0.25,0.5,0.75)
زیاد	(0.5,0.75,1)
خیلی زیاد	(0.75,0.75,1)

کاربرد روش دلفی

با توجه به این­که ریشه این واژه از کلمه یونان قدیم به نام “پیشگوی دلفی (Delphi Oracle)”برگرفته شده می­‌توان به کاربرد ویژه این روش که همان پیش­بینی (Forecast) است پی برد.

علاوه بر این به منظور تعیین اهمیت شاخص‌های تصمیم‌گیری و غربال­گری شاخص‌ها از طریق رسیدن به یک اجماع استفاده می‌شود. روش دلفی از تکنیک‌های پرکاربرد در تحلیل کسب‌وکار است.

کی باید سراغ تکنیک دلفی برویم؟

این روش به ویژه در شرایطی استفاده می شود که:

• لازم است متخصصین در مورد مساله یا مشکل پیچیده‌­ای اظهار نظر کنند و از طرفی متخصصین حوزه در دسترس باشند.
• افراد خبره در مناطق جغرافیایی پراکنده باشند.
• لازم باشد ناشناختگی داده­‌های جمع­‌آوری حفظ شود.
• توافق/ اجماع گروهی مدنظر باشد.

روش دلفی چگونه انجام می­‌شود؟

اگر می­‌خواهید روش دلفی را یاد بگیرید با ما همگام باشید.

گام 1 روش دلفی: انتخاب یک مجری

مرحله اولیه روش دلفی انتخاب راهنما است.

پیشنهاد می­‌شود این کار را خودتان انجام دهید یا می­‌توانید در سازمان خود فرد بی­طرفی نیز پیدا کنید. انتخاب شخصی که از تحقیقات و جمع آوری داده­‌ها اطلاع داشته باشد برای شما بسیار مفید خواهد بود.

گام 2 روش دلفی: شناسایی متخصصان خود

موفقیت روش دلفی شما به هیئت متخصصی بستگی دارد که جلسه دلفی را برگزار می­‌کنند.

شرکت کنندگان افرادی با یادگیری مناسب و ماهر در یک موضوع خاص می‌باشند.

گام 3 روش دلفی: تعریف مسئله

مرحله بعدی، تعریف مسئله­‌ای است که شما می­‌خواهید از طریق روش دلفی حل کنید.

متخصصان باید درک کنند که در مورد چه موضوعی قرار است اظهار نظر ­کنند. به همین دلیل است شما باید یک تعریف دقیق از مشکل خود به متخصصان ارائه دهید.

گام 4 روش دلفی: دور اول سوالات را بپرسید

در دور اول، شما باید سوالات کلی را مطرح کنید تا درک گسترده‌­ای از متخصصان و دیدگاه‌­های آن‌­ها در مورد رویدادهای آینده داشته باشید.

سوالات ممکن است بصورت نظرسنجی انجام شود.

سپس، شما باید پاسخ‌­ها را جمع‌­آوری کنید و رئوس مطالب را شرح دهید، هرگونه نظرات فرعی را بیرون رانده و به دنبال دیدگاه‌­های اصلی متخصصان خود باشید.

گام 5 روش دلفی: دور دوم سوالات را بپرسید

با توجه به پاسخ به سوالات دور اول، سوالات باید توضیح بیشتری در مورد موضوع بدهند تا مسائل را بتوانند به صورت صریح توضیح دهند.

مهم است که این سوالات نیز به صورت نظرسنجی یا بررسی ارائه شوند.

سپس، به همان روشی که در دور اول انجام دادید، باید نتایج را جمع‌­آوری کنید، معیارهای غیر مهم را تفکیک کرده و پاسخ­‌های مشترک را جستجو کنید. برای حذف معیارهای غیر مهم در طیف لیکرت 5 تایی، در صورتیکه میانگین شاخصی زیر 3 باشد آن شاخص حذف می گردد.

شما در اینجا باید به یاد بیاورید که ما سعی داریم توافقنامه‌­ای را از طریق این مراحل ایجاد کنیم.

گام 6 روش دلفی: دور سوم سوالات را بپرسید

انتظار می­‌رود که آخرین دور از سوالات، مرحله تصمیم‌­گیری اساسی باشد.

به همین دلیل است که شما باید بر روی نقاط تفاهم تمرکز کنید و باید مجددا شاخص­‌ها غربالگری شوند.

شما باید به نکاتی توجه کنید که همه متخصصان در آن متمرکز شده­‌اند. در صورت نیاز­، ممکن است برای دور دیگری از سوالات بروید تا به توافق نزدیکتر برسید.

گام 7 روش دلفی: براساس یافته‌­های خود عمل کنید

در مرحله آخر روش دلفی وقتی همه دورهای مختلف سوالات شما به پایان رسید، انتظار می­‌رود که متخصصان شما به توافق برسند و شما یک چشم‌­انداز آتی برای آن رویداد خواهید داشت.

با نکات زیر حرفه‌­ای شوید:

• تعداد راندهای دلفی از قبل مشخص و ثابت نیست منتها در مقالات روش دلفی بین دو تا سه دور پیشنهاد شده، یکی از راه‌­های تشخیص تعداد راند این است که معیاری اضافه و کم نشود و یا از ضریب کندال (محاسبه توسط اکسل) استفاده شود.
• توافق معینی در خصوص تعداد متخصصان وجود ندارد ولی در مقالات بین 5 تا 10 نفر توصیه شده است.
• می­‌توانید از طیف‌های 5، 7 و 10 تایی لیکرت استفاده کنید ولی آستانه حذف شاخص را باید تعیین کنید.

تفاوت روش دلفی با طوفان فکری

روش دلفی اغلب با تکنیک طوفان فکری مقایسه می­‌شود. یک تفاوت اساسی بین تکنیک دلفی و روش طوفان فکری است: در تکنیک دلفی، هیچ تعامل مستقیم گروهی وجود ندارد، شرکت­کنندگان با یکدیگر درگیر مکالمه نیستند، نمی‌­توانند با یکدیگر گفتگو کنند و از عقاید یکدیگر استفاده نمی­‌کنند، همان­طور که در طوفان فکری انجام می­شود.

با استفاده از روش دلفی، شما به ایده­‌های فردی یکدیگر پی می‌­برید و بعداً، در جلسه دوم، می‌­توانید به ایده­‌های آن­‌ها بپردازید و بیشتر از آن­‌ها استفاده کنید در حالی­که یک جلسه طوفان فکری برای جلسات گروه­‌های تعاملی شناخته شده است.

ضعف‌­ها و نقدهای Delphi Method

بعد از شناخت روش دلفی و کاربردهای آن به نقاط قوت و محدودیت‌­های آن می‌­پردازیم.

مزایای روش دلفی:

• می‌­توان به یک اجماع سریع دست یافت.
• شرکت­‌کنندگان برای رسیدن به توافق لازم نیست با هم در یک اتاق باشند.
• افراد می‌­توانند نظرات خود را برعکس “تفکر گروهی” بیان کنند.
• می‌تواند شامل طیف گسترده‌ای از متخصصان باشد.
• هزینه نسبتاً کم برای مدیریت و تجزیه و تحلیل
• این امکان وجود دارد که مقدار زیادی داده بدست آورید.
• روشی را ارائه می‌­دهد که می‌­تواند در صورت کمبود داده مورد استفاده قرار گیرد.

محدودیت­‌های روش دلفی:

• با نظرات بسیار متفاوت یا تغییرات بزرگ در نظرات به خوبی کنار نمی‌آید.
• دیدگاه مجری ممکن است در تحلیل غالب باشد.
• نظرات مختلف ممکن است به اندازه کافی بررسی نشده باشد.
• می‌تواند وقت­گیر باشد.
• به انگیزه شرکت­‌کنندگان بالا نیاز دارد.
• موفقیت در روش بستگی به کیفیت شرکت­‌کنندگان دارد.

مثال پرسشنامه دلفی

به‌کارگیری روش دلفی در حوزه پزشکی در خصوص تعیین پارامترهای موثر بر بیماری آسم.

در این مثال از 15 پزشک متخصص ریه استفاده شده و در 3 دوره، 12 معیار را بررسی کردند تا اینکه در نهایت 5 شاخص به عنوان مهمترین­‌ها انتخاب شدند. در این مثال از طیف لیکرت 5 مرحله‌­ای استفاده شده است.

Delphi Round One
Consensus	Total Opinion	Disagree	Agree	Criteria	Row
Yes	32	10	22	Cough	1
No	27	17	10	Phlegm	2
Yes	33	3	30	Wheeze	3
Yes	31	2	29	Dyspnea	4
No	28	19	9	Chest tightness	5
Yes	31	7	24	Allergic rhinitis	6
Yes	32	11	21	Sinusitis	7
Yes	30	12	18	Eczema	8
Yes	31	6	25	Irritants	9
No	27	24	3	BMI	10
Yes	33	9	24	Food allergy	11
Yes	33	11	22	Air pollution	12

پیشنهاد کتاب

برای اطلاعات بیشتر در خصوص مباحث تصمیم­‌گیری مانند روش دلفی، می‌­توانید به کتاب­‌های زیر مراجعه کنید.

• تصمیم­‌گیری چندمعیاره : دکتر محمدجواد اصغرپور
• روش­‌های تصمیم‌­گیری چندشاخصه فازی : حسین صفری – احسان خان­محمدی
• اجرای تحقیق به روش دلفی: عبدالرضا عالی­زاده

جمع‌بندی

فرآیند روش دلفی شامل پرسیدن چندین دور سوال از گروه هدف است. آنها این کار را تا رسیدن به یک اجماع مشترک انجام می‌دهند. این فرآیند اکتشافی است و کاربرد وسیعی در مدیریت پروژه و حوزه عمومی دارد.
چنین روشی از تعاملات رو در رو دشوار جلوگیری می‌کند و به حل مشکلات رایج مرتبط با پویایی گروه کمک می‌کند. این فرآیند در هر مرحله بازخورد منظمی را جمع آوری می‌کند. به طور خلاصه، این روش به درک احتمال رویداد یا اتفاق کمک می‌کند. شما عزیزان می‌توانید برای درک بیشتر مباحث مربوط به مدیریت پروژه در دوره جامع مدیریت پروژه دانشگاه امیرکبیر ثبت‌نام کنید. در این دوره شما همراهان گرامی با انواع مفاهیم، تکنیک‌ها و اصول مدیریت پروژه آشنا می‌شوید و با فراگیری کلیت دانش مدیریت پروژه و در نهایت کسب مدرک معتبر در این زمینه شانس بیشتری برای ارتقاء شغلی خود خواهید داشت.