روش دلفی (Delphi method) از مهمترین و پرکاربردترین تکنیکهایی است که در زمینه جمعآوری نظرات و اطلاعات مورد استفاده قرار میگیرد و برای تصمیمگیریهای مهم در کسبوکار بسیار موثر است. در این روش از نظرات متخصصان حوزه مورد نظر به شکلی خاص استفاده میشود. در ادامه به معرفی این تکنیک میپردازیم.
آنچه درمورد روش دلفی میخوانید:
- چگونه تصمیم درست بگیریم؟!
- گامهای تصمیمگیری (Decision Making) چیست؟
- انواع فرایندهای تصمیمگیری
- موفقیت در کدام است، تصمیمگیری فردی یا گروهی؟
- روش دلفی (Delphi Method) چیست؟
- روش دلفی فازی چیست؟
- کاربرد روش دلفی
- کی باید سراغ تکنیک دلفی برویم؟
- روش دلفی چگونه انجام میشود؟
- با نکات زیر حرفهای شوید:
- تفاوت روش دلفی با طوفان فکری
- ضعفها و نقدهای Delphi Method
- مثال پرسشنامه دلفی
- پیشنهاد کتاب
- جمعبندی
چگونه تصمیم درست بگیریم؟!
در دنیای امروز با وجود حجم زیاد اطلاعات و گستردگی گزینههای (Alternatives) مختلف برای انتخاب، گاهی دچار سردرگمی میشویم که گزینه بهتر کدام است؟؟ فرض کنید قصد خرید خودرو را دارید و معیارهای میزان شتاب و قدرت موتور، قیمت، طراحی، برند و ایمنی برایتان اهمیت دارد.
با مراجعه به بازار و جستجو در اینترنت ناگهان با دهها گزینه روبرو میشوید و ذهن شما را برای انتخاب گزینه مناسب به شدت مشغول و تصمیمگیری را مشکل میکند، حال تصور کنید اگر هدف بررسی 500 گزینه با 40 معیار و انتخاب مطلوبترین گزینه باشد آن وقت با پیچیدگی بیشتری در تصمیمگیری مواجه خواهیم شد! بنابراین در این مقاله تصمیم داریم دانش شما را در این زمینه افزایش دهیم.
گامهای تصمیمگیری (Decision Making) چیست؟
به طور معمول، به جهت تصمیمگیری باید مراحلی را پشت سر گذاشت: شناسایی مساله، پیدا کردن راه حلهای اجتماعی، ارزیابی گزینهها، انتخاب مدل تصمیم گیری، اتخاذ تصمیم
انواع فرایندهای تصمیمگیری
برای یادگیری روش دلفی بهتر است با فرایندهای تصمیمگیری آشنا شوید. فرایندهای تصمیمگیری متنوعی وجود دارند که ما به چند مورد آن اشاره میکنیم.
- تصمیمگیری سازمانی (Organizational Models of Decision Making):
تصمیمگیری سازمانی در واقع فرایند شناسایی و حل مشکلات مربوط به سازمان است و در پاسخ به این سوال که آیا عملکرد سازمان راضی کننده است یا خیر؟ و یافتن علل کاستی و راه حلهای مربوطه و اتخاذ بهترین تصمیم جهت رفع آنها. در این فرایند مدیران با توجه به قدرت و نفوذ سازمانی خود تصمیمات را اتخاذ میکنند. تصمیمگیری سازمانی تحت تاثیر عواملی چون عوامل عقلایی مانند هزینه و زمان، عوامل روانشناختی از جمله تجربیات، ارزشها، عوامل فرهنگی، سیاسی، اندازه سازمان، ارتباطات سازمانی قرار میگیرد. مدل رهيافت علمی مديريت، مدل كارنگی و مدل ظرف زباله (Garbage Can Model) از جمله فرایندهای تصمیمگیری سازمانی است.
- تصمیمگیری فردی:
در تصمیمگیری فردی، برخلاف تصمیمگیری سازمانی تصمیمات مدیر وابسته به فرد است و به عوامل سازمانی مرتبط نیست. الگوی منطقی- عقلائی(Rational Model) و مدل منطق گرائی محدود (عقلانیت محدود شده (Rationality Bounded) دو نمونهی این مدلها هستند.
موفقیت در کدام است، تصمیمگیری فردی یا گروهی؟
گرچه در اغلب سازمانها ما با هر دو نمونه تصمیمگیری فردی و گروهی مواجه هستیم اما رشد و توسعه فناوری ارتباطات و تحولات فرهنگی از عواملی هستند که میزان مشارکت افراد در تشکیل تیمها و تصمیمات مشارکتی را افزایش داده است لذا بسیاری از تصمیمات در سازمانها به صورت کمیتهای و مشترکی گرفته میشود، حال سوال این است بهترین روش تصمیمگیری گروهی چیست؟
مشهورترین تکنیکهای تصمیمگیری گروهی (Group Decision Making): شیوه طوفان فکری (Brain Storming) و تکنیک دلفی (Delphi Method).
در مطالب قبلی به تکنیک طوفان فکری (Brain storming) پرداختیم که میتوانید آن مطلب را نیز مطالعه فرمایید.
روش دلفی (Delphi Method) چیست؟
رند (RAND) روش دلفی را در دهه 1950 توسعه داد که در اصل تأثیر فناوری بر جنگ را پیشبینی میکرد. روش دلفی شامل گروهی از متخصصان میشود که به طور ناشناس به پرسشنامهها پاسخ میدهند و متعاقباً بازخوردهایی را به صورت بازنمایی آماری از “پاسخ گروه” دریافت میکنند، پس از آن روند دوباره تکرار میشود.
هدف کاهش دامنه پاسخها و رسیدن به چیزی نزدیک به اجماع (Consensus) متخصص است. روش دلفی به طور گستردهای پذیرفته شده و امروزه نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
فرضیات روش دلفی:
- نتایج حاصل از قضاوتهای گروهی نسبت به قضاوت فردی از اعتبار و کیفیت بالاتری برخوردار است.
- تعامل افراد باعث اتفاق نظر قویتری میشود و نسبت به قضاوتهای حاصل از استنتاجهای آماری اعتبار بیشتری دارد.
- روش دلفی یک روش ساختیافته (Structured) برای اتفاق نظر است.
ویژگیهای بارز تکنیک دلفی:
- ناشناس بودن (Anonymity) : مهمترین ویژگی آن گمنام بودن متخصصان (Experts) در فرایند پاسخگویی است. با توجه به خاصیت تاثیرپذیری نظرات در فرایند پاسخگویی گروهی به صورت حضوری، این روش به گونهای انجام میشود که این اثر کاهش یابد.
- تکرار (Iteration): به منظور رسیدن به توافق این روش چندین دور تکرار میشود.
- بازخورد (Feedback): نتایج دوره قبل در اختیار شرکت کنندگان قرار میگیرد و آنها نظرات خود را بر این اساس بهروزرسانی میکنند.
- استفاده از متخصصین: پاسخدهندگان در روش دلفی افراد خبره و متخصص میباشند.
روش دلفی فازی چیست؟
مسائل در دنیای واقعی از قطعیت کامل برخوردار نیستند و غالبا ابهاماتی در مورد یک پدیده وجود دارد. ریاضیات، نظریه مجموعههای فازی را برای مقابله با این موضوع ارائه نمود. تلفیق روش دلفی و منطق فازی، تکنیک (Fuzzy Delphi Method)FDM را به وجود آورد.
مزیت این روش نسبت به روش دلفی سنتی این است که پاسخدهندگان با عبارات کلامی و توصیفی میتوانند نظر خود را بیان کنند همچنین همانطور که ذکر شد میتوان ابهام را در اطلاعات به دست آمده مورد بررسی و پردازش قرار داد.
جدول زیر تبدیل عبارات زبانی به اعداد فازی را نشان میدهد.
جدول زبانی و اعداد دلفی فازی (مارتینز و کانل، 2011)
عبارات زبانی | اعداد فازی مثلثی |
خیلی کم | (0,0,0.25) |
کم | (0,0.25,0.5) |
متوسط | (0.25,0.5,0.75) |
زیاد | (0.5,0.75,1) |
خیلی زیاد | (0.75,0.75,1) |
کاربرد روش دلفی
با توجه به اینکه ریشه این واژه از کلمه یونان قدیم به نام “پیشگوی دلفی (Delphi Oracle)”برگرفته شده میتوان به کاربرد ویژه این روش که همان پیشبینی (Forecast) است پی برد.
علاوه بر این به منظور تعیین اهمیت شاخصهای تصمیمگیری و غربالگری شاخصها از طریق رسیدن به یک اجماع استفاده میشود. روش دلفی از تکنیکهای پرکاربرد در تحلیل کسبوکار است.
کی باید سراغ تکنیک دلفی برویم؟
این روش به ویژه در شرایطی استفاده می شود که:
- لازم است متخصصین در مورد مساله یا مشکل پیچیدهای اظهار نظر کنند و از طرفی متخصصین حوزه در دسترس باشند.
- افراد خبره در مناطق جغرافیایی پراکنده باشند.
- لازم باشد ناشناختگی دادههای جمعآوری حفظ شود.
- توافق/ اجماع گروهی مدنظر باشد.
روش دلفی چگونه انجام میشود؟
اگر میخواهید روش دلفی را یاد بگیرید با ما همگام باشید.
گام 1 روش دلفی: انتخاب یک مجری
مرحله اولیه روش دلفی انتخاب راهنما است.
پیشنهاد میشود این کار را خودتان انجام دهید یا میتوانید در سازمان خود فرد بیطرفی نیز پیدا کنید. انتخاب شخصی که از تحقیقات و جمع آوری دادهها اطلاع داشته باشد برای شما بسیار مفید خواهد بود.
گام 2 روش دلفی: شناسایی متخصصان خود
موفقیت روش دلفی شما به هیئت متخصصی بستگی دارد که جلسه دلفی را برگزار میکنند.
شرکت کنندگان افرادی با یادگیری مناسب و ماهر در یک موضوع خاص میباشند.
گام 3 روش دلفی: تعریف مسئله
مرحله بعدی، تعریف مسئلهای است که شما میخواهید از طریق روش دلفی حل کنید.
متخصصان باید درک کنند که در مورد چه موضوعی قرار است اظهار نظر کنند. به همین دلیل است شما باید یک تعریف دقیق از مشکل خود به متخصصان ارائه دهید.
گام 4 روش دلفی: دور اول سوالات را بپرسید
در دور اول، شما باید سوالات کلی را مطرح کنید تا درک گستردهای از متخصصان و دیدگاههای آنها در مورد رویدادهای آینده داشته باشید.
سوالات ممکن است بصورت نظرسنجی انجام شود.
سپس، شما باید پاسخها را جمعآوری کنید و رئوس مطالب را شرح دهید، هرگونه نظرات فرعی را بیرون رانده و به دنبال دیدگاههای اصلی متخصصان خود باشید.
گام 5 روش دلفی: دور دوم سوالات را بپرسید
با توجه به پاسخ به سوالات دور اول، سوالات باید توضیح بیشتری در مورد موضوع بدهند تا مسائل را بتوانند به صورت صریح توضیح دهند.
مهم است که این سوالات نیز به صورت نظرسنجی یا بررسی ارائه شوند.
سپس، به همان روشی که در دور اول انجام دادید، باید نتایج را جمعآوری کنید، معیارهای غیر مهم را تفکیک کرده و پاسخهای مشترک را جستجو کنید. برای حذف معیارهای غیر مهم در طیف لیکرت 5 تایی، در صورتیکه میانگین شاخصی زیر 3 باشد آن شاخص حذف می گردد.
شما در اینجا باید به یاد بیاورید که ما سعی داریم توافقنامهای را از طریق این مراحل ایجاد کنیم.
گام 6 روش دلفی: دور سوم سوالات را بپرسید
انتظار میرود که آخرین دور از سوالات، مرحله تصمیمگیری اساسی باشد.
به همین دلیل است که شما باید بر روی نقاط تفاهم تمرکز کنید و باید مجددا شاخصها غربالگری شوند.
شما باید به نکاتی توجه کنید که همه متخصصان در آن متمرکز شدهاند. در صورت نیاز، ممکن است برای دور دیگری از سوالات بروید تا به توافق نزدیکتر برسید.
گام 7 روش دلفی: براساس یافتههای خود عمل کنید
در مرحله آخر روش دلفی وقتی همه دورهای مختلف سوالات شما به پایان رسید، انتظار میرود که متخصصان شما به توافق برسند و شما یک چشمانداز آتی برای آن رویداد خواهید داشت.
پیشنهاد مطالعه
طوفان فکری (Brainstorm) چیست؟ + 5 تکنیک موثر طوفان فکری
با نکات زیر حرفهای شوید:
- تعداد راندهای دلفی از قبل مشخص و ثابت نیست منتها در مقالات روش دلفی بین دو تا سه دور پیشنهاد شده، یکی از راههای تشخیص تعداد راند این است که معیاری اضافه و کم نشود و یا از ضریب کندال (محاسبه توسط اکسل) استفاده شود.
- توافق معینی در خصوص تعداد متخصصان وجود ندارد ولی در مقالات بین 5 تا 10 نفر توصیه شده است.
- میتوانید از طیفهای 5، 7 و 10 تایی لیکرت استفاده کنید ولی آستانه حذف شاخص را باید تعیین کنید.
تفاوت روش دلفی با طوفان فکری
روش دلفی اغلب با تکنیک طوفان فکری مقایسه میشود. یک تفاوت اساسی بین تکنیک دلفی و روش طوفان فکری است: در تکنیک دلفی، هیچ تعامل مستقیم گروهی وجود ندارد، شرکتکنندگان با یکدیگر درگیر مکالمه نیستند، نمیتوانند با یکدیگر گفتگو کنند و از عقاید یکدیگر استفاده نمیکنند، همانطور که در طوفان فکری انجام میشود.
با استفاده از روش دلفی، شما به ایدههای فردی یکدیگر پی میبرید و بعداً، در جلسه دوم، میتوانید به ایدههای آنها بپردازید و بیشتر از آنها استفاده کنید در حالیکه یک جلسه طوفان فکری برای جلسات گروههای تعاملی شناخته شده است.
ضعفها و نقدهای Delphi Method
بعد از شناخت روش دلفی و کاربردهای آن به نقاط قوت و محدودیتهای آن میپردازیم.
مزایای روش دلفی:
- میتوان به یک اجماع سریع دست یافت.
- شرکتکنندگان برای رسیدن به توافق لازم نیست با هم در یک اتاق باشند.
- افراد میتوانند نظرات خود را برعکس “تفکر گروهی” بیان کنند.
- میتواند شامل طیف گستردهای از متخصصان باشد.
- هزینه نسبتاً کم برای مدیریت و تجزیه و تحلیل
- این امکان وجود دارد که مقدار زیادی داده بدست آورید.
- روشی را ارائه میدهد که میتواند در صورت کمبود داده مورد استفاده قرار گیرد.
محدودیتهای روش دلفی:
- با نظرات بسیار متفاوت یا تغییرات بزرگ در نظرات به خوبی کنار نمیآید.
- دیدگاه مجری ممکن است در تحلیل غالب باشد.
- نظرات مختلف ممکن است به اندازه کافی بررسی نشده باشد.
- میتواند وقتگیر باشد.
- به انگیزه شرکتکنندگان بالا نیاز دارد.
- موفقیت در روش بستگی به کیفیت شرکتکنندگان دارد.
مثال پرسشنامه دلفی
بهکارگیری روش دلفی در حوزه پزشکی در خصوص تعیین پارامترهای موثر بر بیماری آسم.
در این مثال از 15 پزشک متخصص ریه استفاده شده و در 3 دوره، 12 معیار را بررسی کردند تا اینکه در نهایت 5 شاخص به عنوان مهمترینها انتخاب شدند. در این مثال از طیف لیکرت 5 مرحلهای استفاده شده است.
Delphi Round One | |||||
Consensus | Total Opinion | Disagree | Agree | Criteria | Row |
Yes | 32 | 10 | 22 | Cough | 1 |
No | 27 | 17 | 10 | Phlegm | 2 |
Yes | 33 | 3 | 30 | Wheeze | 3 |
Yes | 31 | 2 | 29 | Dyspnea | 4 |
No | 28 | 19 | 9 | Chest tightness | 5 |
Yes | 31 | 7 | 24 | Allergic rhinitis | 6 |
Yes | 32 | 11 | 21 | Sinusitis | 7 |
Yes | 30 | 12 | 18 | Eczema | 8 |
Yes | 31 | 6 | 25 | Irritants | 9 |
No | 27 | 24 | 3 | BMI | 10 |
Yes | 33 | 9 | 24 | Food allergy | 11 |
Yes | 33 | 11 | 22 | Air pollution | 12 |
پیشنهاد کتاب
برای اطلاعات بیشتر در خصوص مباحث تصمیمگیری مانند روش دلفی، میتوانید به کتابهای زیر مراجعه کنید.
- تصمیمگیری چندمعیاره : دکتر محمدجواد اصغرپور
- روشهای تصمیمگیری چندشاخصه فازی : حسین صفری – احسان خانمحمدی
- اجرای تحقیق به روش دلفی: عبدالرضا عالیزاده
جمعبندی
فرآیند روش دلفی شامل پرسیدن چندین دور سوال از گروه هدف است. آنها این کار را تا رسیدن به یک اجماع مشترک انجام میدهند. این فرآیند اکتشافی است و کاربرد وسیعی در مدیریت پروژه و حوزه عمومی دارد.
چنین روشی از تعاملات رو در رو دشوار جلوگیری میکند و به حل مشکلات رایج مرتبط با پویایی گروه کمک میکند. این فرآیند در هر مرحله بازخورد منظمی را جمع آوری میکند. به طور خلاصه، این روش به درک احتمال رویداد یا اتفاق کمک میکند. شما عزیزان میتوانید برای درک بیشتر مباحث مربوط به مدیریت پروژه در دوره جامع مدیریت پروژه دانشگاه امیرکبیر ثبتنام کنید. در این دوره شما همراهان گرامی با انواع مفاهیم، تکنیکها و اصول مدیریت پروژه آشنا میشوید و با فراگیری کلیت دانش مدیریت پروژه و در نهایت کسب مدرک معتبر در این زمینه شانس بیشتری برای ارتقاء شغلی خود خواهید داشت.
دیدگاهتان را بنویسید