بررسی جامع چرخه عمر پروژه + نکات کلیدی

حتما در زندگی انواع پروژه­‌‌های کوچک و بزرگ را انجام داده‌­اید و احتمالا چرخه عمر پروژه واژه غریبی برایتان نیست؛ از پروژه‌­های دانشگاهی در زمان دانشجویی گرفته تا پروژه­‌های بزرگ تجاری و یا حداقل شنیده‌­اید که فلان شرکت فلان پروژه را انجام داده است. آیا تا کنون اندیشیده­‌اید که به چه کارهایی پروژه می­‌گویند و چه فرقی با سایر فعالیت­‌ها از جمله فعالیت­‌های روزمره دارد؟ آیا با مفاهیم اصلی آن مانند چرخه عمر پروژه یا چرخه حیات پروزه (Project Life Cycle) آشنایی دارید؟!

پروژه و مفاهیم کلیدی مرتبط با آن

پروژه در واقع به یک­‌سری فعالیت­‌های موقت (Temporary) برای تولید محصول و یا ارائه خدمت منحصربه‌­فرد (Unique) اطلاق می‌­شود و مشخصه‌هایی دارد که آن را از فعالیت­‌های دیگر متمایز می­‌کند:

• غیرتکراری بودن
• داشتن زمان شروع و پایان
• تلاش­‌های موقت
• ارائه محصول یا خدمت منحصربه­‌فرد

حال آن‌که فعالیت­‌های غیر پروژه‌­ای‌‌ (Non-Project)، مجموعه فعالیت­‌های تکراری و پیوسته (Ongoing) می‌­باشد.

نمونه­‌هایی از انواع پروژه‌­ها مانند: پروژه احداث سد، پروژه انتقال خط لوله گاز، پروژه احداث نیروگاه، پروژه خط تولید جدید محصول قعطات کامپیوتری.

و نمونه­‌هایی از فعالیت‌­های غیر پروژه‌­ای مانند خدمات ثبت احوال و بیمه.

علت آغازش هر پروژه‌­ای می­‌تواند به یکی از علل زیر باشد:

•   نیاز بازار
•   پیشرفت تکنولوژی
•   الزامات قانونی
•   نیازهای اجتماعی
• درخواست مشتری یا ذی­نفع
•   بهبود فرایند
•   تغییر استراتژی سازمان

حال برای رسیدن به زبان مشترک در مدیریت پروژه، به تشریح اصطلاحات مرتبط با پروژه از جمله فازهای پروژه، چرخه عمر پروژه یا چرخه حیات پروژه  و گروه­‌های فرایندی مدیریت پروژه می­‌پردازیم.

مفاهیم کلیدی مرتبط با پروژه از دید PMBOK

مفاهیم کلیدی از دید pmpbok  تشکیل شده از :‌ فازها، فرایندهای مدیریت پروژه ، گروه‌­های فرایندی مدیریت پروژه (Process Group) هستند.

فازهای پروژه (PhasePhase)

به یک­‌سری فعالیت­‌های منطقی مرتبط به هم، فاز می­‌گویند.

ویژگی فاز این است که در انتهای آن، یک محصول یا قسمتی از محصول تحویل داده می‌­شود. فازهای یک پروژه توسط تیم مدیریت پروژه

شناسایی و تدوین می­‌گردد.

به عنوان مثال یک پروژه می­‌تواند سه فاز امکان سنجی، طراحی و ساخت داشته باشد.

فرایندهای مدیریت پروژه

گروه‌­های فرایندی مدیریت پروژه (Process Group)

از دید PMBOK فرایندهای مدیریت پروژه را می­‌توان به 5 گروه تقسیم کرد:

1. آغازین (Initiating)
2. برنامه­‌ریزی (Planning)
3. اجرا (Executing)
4. کنترل و نظارت (Controlling and Monitoring)
5. پایانی (Closing)

چرخه عمر پروژه یا چرخه حیات پروژه(Project Life Cycle)

منظور از چرخه حیات پروژه مجموعه­‌ای از فازهاست که از ابتدا تا انتهای پروژه (از ایده تا محصول) طی می‌­شود. هر چقدر عدم اطمینان در پروژه بیشتر باشد فازها بیشتر و طول آن­ها کوتاه‌­تر است.

انواع چرخه عمر پروژه

آنچه در ادامه خواهیم گفت بررسی دقیق و علمی از انواع چرخه عمر پروژه  می‌باشد

چرخه عمر پروژه پیش­‌بینی‌­کننده یا Predictive

منظور از پروژه­‌های  predictive پروژه­‌هایی است که اسکوپ، زمان و هزینه آن­‌ها معین است و میزان پیچیدگی و عدم قطعیت آن­‌ها کم است. به این نوع پروژه­‌ها، برنامه محور یا Plan-driven نیز می­‌گویند.

یکی از معروف­ترین روش­‌های توسعه آن، روش Waterfall می‌­باشد. در این روش زمانی یک فاز آغاز می‌­شود که فاز قبل تمام شده باشد ولی ممکن است این فازها هم‌­پوشانی نیز داشته باشند.

چرخه عمر پروژه تکراری یا Iterative

چرخه عمر پروژه یا چرخه حیات پروژه  در این نوع پروژه­‌ها، محصول با اجرای حلقه­‌های تکراری تکمیل می­‌شود.  محدوده هر تکرار قبل از شروع توسط مدیر پروژه مشخص می­‌شود و به تدریج در هر بار تکرار محصول تکمیل‌­تر می­شود تا در نهایت محصول نهایی می­گردد.

چرخه عمر پروژه  افزایشی یا Incremental:

در چرخه حیات افزایشی، محصول به صورت مرحله‌­ای توسعه می‌­یابد و هر بخش از محصول که در هر مرحله تولید می­‌شود قابل استفاده برای مشتری است. مزیت آن این است که مشتری می­‌تواند خیلی سریع از محصول بهره‌­برداری کند.

چرخه عمر پروژه تطبیقی یا Adaptive:

در چرخه حیات  تطبیقی سطح تغییرات در این رویکرد از پروژه بسیار بالا است و عمدتا نیازمندی­های ذی­نفعان نامشخص و غیرقطعی است. چرخه حیات پروژه بسیار کوتاه و معمولا بین 2 تا 4هفته در نظر گرفته می‌­شود.

اسکرام scrum  و لین lean مشهورترین متدهای رویکرد اجایل محسوب می‌­شوند.

در صورت اجرای فرایندهای رسمی مدیریت تغییرات در این نوع رویکرد، احتمال اینکه پروژه با شکست مواجه شود بسیار است بنابراین باید بصورت منعطف و غیررسمی با تغییرات برخورد کرد و از حضور ذی­نفعان به منظور تاییدات مستمر در جلسات استفاده نمود.

این نوع پروژه­‌ها، اجایل (Agile) یا change-driven نیز نامیده می­‌شود. پروژه­‌های نرم‌­افزاری اغلب با این رویکرد مدیریت می­‌گردد.

اسکرام چیست؟؟

اسکرام، یک متدلوژی برای مدیریت پروژه­های اجایل است. در این روش فردی به عنوان مدیر پروژه وجود ندارد و پروژه از طریق نقش­های زیر مدیریت می­شود.

مالک محصول یا Product Owner: کسی است که با مشتری در ارتباط است و اطلاعات لازم را از مشتری ذریافت می­کند. تکنیک جمع­آوری داده در این روش به “user story” معروف است.

برای درک بهتر اسکرام می‌توانید اسکرام چیست را مطالعه کنید.

اسکرام مستر Scrum Master: در واقع نقش اصلاح­‌کننده و تسهیل­گر را دارد و کسی است که می­تواند اسکرام را پیاده کند.

تیم توسعه یا Development Team: مهمترین ویژگی­های تیم توسعه عبارتند از:

• این افراد Self Organize هستند یعنی مدیر ندارند و خودشان خودشان را مدیریت می‌­کنند.
• Cross Functional هستند به معنی اینکه همه توانایی­‌های لازم در این تیم وجود دارد.
• تعداد نفرات معمولا بین 3 تا 9 نفر هستند.

توجه کنید که در این روش چیزی به اسم اسکوپ وجود ندارد بلکه لیستی از کارهایی که قرار است انجام شود به نام Product Backlog تهیه می‌شود و سپس توسط تیم توسعه کارهای اولویت دار انتخاب و در لیستBacklog  Sprint قرار می‌­گیرد.

ترکیبی یا Hybrid: با توجه به ماهیت برخی پروژه ها، الزامی به استفاده از یک نوع چرخه حیات برای کل پروژه نمی­باشد و می­توان به صورت تلفیقی از خصوصیات رویکردهای پیش‌­بینی­‌کننده و چابک به منظور دستیابی به اهداف پروژه استفاده نمود.

مثالی برای درک بهتر انواع چرخه عمر پروژه

تفاوت چرخه عمر پروژه با چرخه عمر محصول (Product Life Cycle)

چرخه عمر محصول را با چرخه عمر پروژه اشتباه نگیرید! چرخه عمر محصول فرآیندی است که یک محصول از زمان ایجاد و ورود به بازار تا زمانی که کاهش می­‌یابد یا از بازار خارج می‌­شود، طی می­‌کند. برای آشنایی بیشتر با این موضوع مطلب چرخه عمر محصول را بخوانید.

چرخه زندگی محصول پنج مرحله دارد:

• ایجاد محصول (Development)
• معرفی به بازار (Introduction)
• رشد (Growth)
• بلوغ (Maturity)
• و زوال (Decline)

تفاوت­‌های زیادی بین دو مفهوم چرخه عمر پروژه و محصول وجود دارد. در زیر به چند تفاوت بین آن­ها اشاره می­شود:

• چرخه عمر پروژه ممکن است شامل فازهای هم‌پوشانی باشد در حالی که چرخه عمر محصول شامل فازهای غیرهم‌پوشانی است.
• مراحل چرخه عمر محصول ممکن است شامل بسیاری از چرخه­‌های زندگی پروژه باشد.
• چرخه عمر محصول بر روی محصول متمرکز است. از طرف دیگر، چرخه حیات پروژه روی پروژه متمرکز است.
• چرخه عمر محصول به شرایط و نیاز بازار بستگی دارد. از طرف دیگر، چرخه عمر پروژه یا چرخه حیات پروژه  ممکن است به شرایط بازار بستگی داشته باشد یا نداشته باشد. چرخه عمر پروژه مراحل مورد نیاز برای تکمیل پروژه با اهداف مشخص را برنامه ریزی می­کند.

سخن آخر

در این مقاله با انواع چرخه حیات پروژه با رویکردهای سنتی (پیش­‌بینی‌­کننده) و چابک (اجایل) آشنا شدید و از این پس می­‌توانید به تفاخر نوع و ویژگی هر پروژه، چرخه عمر مناسب را انتخاب کنید و در اجرای فرایندهای مدیریت پروژه موفق‌­تر شوید. اگر از آن دسته از افرادی هستید که قصد ایجاد تحول و بهبود در یک تیم پروژه را دارید پیشنهاد می‌کنیم در کارگاه چابکی در تیم شرکت کنید. در این کارگاه شما با یادگیری مفهوم چابکی، اصول کار تیمی و چهارچوب اسکرام آشنا می‌شوید.